Powieść przedstawia historię Oskara Matzeratha - dziecka w porządnej niemieckiej rodzinie w Wolnym Mieście Gdańsku końca lat 30. XX wieku. Jednakże pochodzenie Oskara okryte jest tajemnicą i tak jak Gdańsk jest tworem trzech kultur; kaszubskiej, niemieckiej i polskiej, tak Oskar zdaje się mieć troje rodziców; Agnes Matzerath (Kaszubkę), Alfreda Matzeratha (jej męża Niemca) i Jana Brońskiego (Polaka, kuzyna Agnes). Tak jak Wolne Miasto Gdańsk nie może pojąć nadchodzącego narodowego socjalizmu, tak Oskar nie potrafi zrozumieć rozłamu jaki następuje w jego do tej pory żyjącej w zgodzie rodzinie. W wieku 3 lat, na znak sprzeciwu wobec otaczającej go rzeczywistości dorosłych, chłopak postanawia przestać rosnąć. Wskutek nieszczęśliwego wypadku "życzenie" to spełnia się. Upadek ze schodów powoduje poważne komplikacje i zahamowanie dalszego rozwoju. Tytułowy blaszany bębenek, nieprzypadkowo biało-czerwony, stanowi ważny element komunikacji upośledzonego chłopca z otoczeniem. Namiętne uderzanie w instrument, bardzo dziecinne i naiwne, staje się sposobem na komentowanie otaczającej rzeczywistości. Narracja powieści jest zmienna. Występuje ona zarówno w pierwszej, jak i w trzeciej osobie. Daje to złudzenie, jak gdyby Oskar odcinał się sam od siebie, patrzył na pewne sprawy z dystansu. Nie mamy do czynienia ze zwartą akcją. Na fabułę powieści składają się luźno powiązane ze sobą fragmenty, stanowiące swoistą autobiografię głównego bohatera. Zaczyna się ona w 1924 roku, kiedy to Oskar przychodzi na świat w świetle dwóch sześćdziesięciowatowych żarówek. Dalsze losy są burzliwe. Wspomniany wcześniej wypadek, wyjazd do Niemiec po powrocie Gdańska do Polski. Ważnym bohaterem powieści staje się również miasto i starcie kultur: kaszubskiej, polskiej i niemieckiej. Wiele miejsca poświęconych jest studiom charakteru mieszkańców i zmiany ich poglądów przez okres wojny.